W Bydgoszczy pierwsze ogrody powstawały przy klasztorach oraz na przedmieściach – te należały do bogatych mieszczan. W okresie zaborów Towarzystwo Upiększania Miasta Bydgoszczy i Jej Najbliższej Okolicy (działało 1832-1898) przyczyniło się do zazieleniania miasta – zadrzewiano ulice, obsadzano skwery. W okresie międzywojennym Bydgoszcz, Katowice i Warszawa szczyciły się mianem najbardziej zielonych miast w Rzeczpospolitej. Od 2004 r. realizowany jest projekt „Odtwarzanie alei drzew w Śródmieściu” na podstawie nasadzeń z lat 20. i 30. XX wieku. Miasto, pod względem obszarów zielonych, ustępuje obecnie w Polsce tylko Warszawie.
Ciekawostka: Na ulicach Bydgoszczy, w obumarłych pniach drzew powstają rzeźby. Ich autorem jest Zbyszko Piwoński. Można je zobaczyć przy ul. Gdańskiej 30 – „Kobieta w gołębiach”, przy al. Mickiewicza – „Przebudzenie elfów” (obie realizacje z 2006), przy ul. Słowackiego – „Zaraz zagramy” (2010). A na ulicy Konopnickiej można spotkać "Sierotkę Marysię i Krasnoludków" autorstwa Mirosława Kufla (2012).
Spacer rozpoczynamy przy wieży ciśnień przy ul. Filareckiej 1. Usytuowany tarasowo na stromym wzniesieniu park im. Henryka Dąbrowskiego (1) powstał z inicjatywy prezydenta regencji bydgoskiej Carla von Wissmanna i od niego założenie otrzymało nazwę – Wzgórze Wissmanna. Ozdobą parku były stawy i łączący je wodospad. Szczególną popularnością zaczął się cieszyć od pierwszych lat XX w., kiedy na szczycie wzgórza ustawiono wieżę ciśnień z platformą widokową, z której można podziwiać panoramę miasta. Wzgórze (…) jest szczególnie odpowiednie dla odpoczynku na świeżym powietrzu, są tu i łagodne i strome ścieżki wśród stuletnich kasztanowców, buków i lip. Fontanny i kaskady wodne uzupełniają tę czarującą miniaturową Szwajcarię – pisał w przewodniku po mieście w 1907 roku Józef Święcicki. W 1920 r. patronem parku został gen. Henryk Dąbrowski, który na czele wojsk zatrzymał się w tym miejscu w październiku 1794 r. (upamiętniający te wydarzenia obelisk, autorstwa Krystyny Panasik, ustawiono w 1995 r.). Po rewitalizacji przeprowadzonej w 2002 r. park odzyskał swoją dawną urodę.
Ciekawostka: Na początku lat 50. XX wieku, na skwerze niedaleko wieży ciśnień władze komunistyczne ustawiły drewnianą konstrukcję - zagłuszarkę audycji radiowych nadawanych z Europy Zachodniej. 18 listopada 1956 r. bydgoszczanie spalili maszt radiostacji. Uczestnicy akcji nie uniknęli represji, jednak wieża nie została odbudowana. Wydarzenie upamiętnia tablica z 1996 r.
Kontynuujemy naszą wędrówkę. Schodzimy w kierunku Starego Miasta – ul. Terasy aż do Nowego Rynku, ul. Wąską dochodzimy do Wełnianego Rynku i przesmykiem między kamienicami nr 6 A i 7, dzięki ażurowej kładce, wchodzimy na Wyspę Młyńską (2). Położona w sercu miasta oaza zieleni zachęca do odpoczynku przy szumiącym kanale międzywodzia, do podziwiania Wenecji Bydgoskiej, do spacerów brukowanymi alejami obsadzonymi w XIX wieku kasztanowcami, lipami i wierzbami, kiedy to wyspa stała się częścią łączącą Kanał Bydgoski ze Starym Rynkiem. W centralnej części wyspy znajduje się plac zabaw dla dzieci.
Opuszczamy Wyspę Młyńską kierując się na Stary Rynek ul. Ku Młynom i Niedzwiedzia. Przecinamy płytę Starego Rynku i ul. Mostową idziemy do skrzyżowania ul. Gdańskiej i Jagiellońskiej. Obok dawnego Kościoła Klarysek przy ul. Gdańskiej 2 zachował się niewielki skwer (3) z 2 połowy XIX w. z kapliczką przydrożną z figurą Matki Boskiej. Wędrując ul. Gdańską dochodzimy do placu Wolności. W jego sąsiedztwie położony jest park im. Kazimierza Wielkiego (4) o najstarszej metryce w mieście. To tutaj miały siostry klaryski swój ogród, wytyczony w obrębie zabudowań klasztornych w XVI w.
Ciekawostka: Ogród klasztorny był nieco większy niż park, sięgał do dzisiejszej ul. 3 Maja. Na jego terenie znajdował się staw rybny, sad z drzewami owocowymi, warzywnik oraz ogród z roślinami leczniczymi do których w XVI w. zaliczano m.in.: bylicę pospolitą, chrzan, cząber ogrodowy, czosnek, gorczycę, koper, miętę i pokrzywę. Zakonnice wykorzystywały je do przygotowywania lekarstw podawanych potrzebującym w przyklasztornym lazarecie.
W 1835 r., po kasacie zakonu ogród przekształcono w Park Regencyjny (Regierungs Garten) należący do siedziby regencji przy dzisiejszej ul. Jagiellońskiej 3 (ob. Urząd Wojewódzki). Jego urodą mogli cieszyć się tylko urzędnicy, dla innych był zamknięty. W latach 1900-1901 przemianowano go w Park Miejski (Stadt Park) wg planów Paula Meyerkampa i udostępniono bydgoszczanom. W lipcu 1909 r. odsłonięto fontannę Potop. Chętnie się przy niej fotografowano. Drzewostan parku ucierpiał w czasie II wojny światowej, gdy na jego terenie kopano bunkry. W styczniu 1943 r. fontannę rozebrano na cele wojenne. Od 1945 r. parkowi patronuje król Kazimierz Wielki. Jest to wyjątkowo urokliwe miejsce z dwoma stawami (pośrodku jednego znajduje się domek dla łabędzi), odtwarzaną fontanną, z placem dla dzieci. W upalne dni można schować się w cieniu starych drzew. W parku znajdziemy rzadkie okazy, m.in.: cypryśnik błotny, platan klonolistny, dęby szypułkowe, miłorząb dwuklapowy. Park szczególnie malowniczo prezentuje się jesienią.
Ciekawostka: W 1946 r., z okazji 600-lecia lokacji Bydgoszczy, na terenie parku i w otaczających go budynkach odbyła się Pomorska Wystawa Przemysłu, Rzemiosła i Handlu. Zaproszono na nią przeszło 1000 wystawców, od lipca do września zwiedziło ją 120 tysięcy osób. Pamiątką po wystawie jest ceglany łuk.
Z parkiem sąsiaduje skwer na pl. Wolności (5) z pomnikiem ustawionym w 1945 r. ku czci żołnierzy Armii Czerwonej poległych w czasie walk o wyzwolenie miasta (proj. Jan Kossowski). W 1990 r. przemianowano go na Pomnik Wolności. W latach 1888-1919 w tym miejscu znajdował się konny posąg Wilhelma I (proj. Aleksandra Callandrellego).
Kontynuujemy nasz spacer kierując się z pl. Wolności w ul. Gimnazjalną i idąc dalej jej przedłużeniem – ul. Libelta. Przed nami założony w 1901 r. krajobrazowy park im. Jana Kochanowskiego (6). To założenie zaprojektował Konrad Neumann (ówczesny dyrektor bydgoskich Ogrodów Miejskich). Malowniczo wijące się alejki, rozległe tereny zielone, plac zabaw dla dzieci i ok. 80 gatunków drzew i krzewów sprawiają, że park jest jednym z ulubionych terenów rekreacyjnych mieszkańców. Przy ładnej pogodzie, przez otwarte okna Akademii Muzycznej płynie muzyka, umilająca pobyt w parku. W sierpniu 1927 r. w narożu pd.- zach. odsłonięto pomnik Henryka Sienkiewicza (proj. Konstantego Laszczki), zniszczony na początku II wojny światowej. Obecna statua pisarza stanęła w tym samym miejscu w maju 1968 r. (autor Stanisław Horno-Popławski). W 1970 r. parku umieszczono płytę ozdobioną złamaną różą, upamiętniając śmierć 50 gimnazjalistów z działającego w międzywojniu Miejskiego Gimnazjum Męskiego, zamordowanych 5 września 1939 r. (proj. Józef Makowski). Najchętniej „odwiedzaną” w parku rzeźbą jest Łuczniczka, ustawiona w 1960 r. na parkowym skwerze na przeciwko Teatru Polskiego. W latach 70. XX wieku z inicjatywy dyrektora Filharmonii Pomorskiej Andrzeja Szwalbego rozpoczęto tworzenie tak zwanej „dzielnicy muzycznej”. Park i okolice Filharmonii Pomorskiej sukcesywnie upiększano rzeźbami kompozytorów i wirtuozów (m.in. F. Chopina, I. Paderewskiego, S. Moniuszki, H. Wieniawskiego, G. Bacewicz).
Ciekawostka: Park w pierwotnej koncepcji miał stanowić fragment projektowanej na początku XX w. dzielnicy-ogród 'Sielanka'. Romantyzm założenia podkreślało położenie parku między ulicami Goethego (ob. ul. 20 Stycznia 1920) i Schillera (ob. ul. Paderewskiego).
Al. Mickiewicza, zamykającymi park od strony pn. idziemy aż do pl. Weyssenhoffa. W jego pn.- wsch. narożniku znajduje się dawny Ogród Botaniczny (7), otwarty w 1930 r., zaprojektowany przez Mariana Güntzla, dyrektora Ogrodów Miejskich. Teren ogrodu ogrodzono i podzielono na działy: systematyczny, biologiczny, dział roślin użytkowych i dział roślin ozdobnych. W tym ostatnim, blisko wejścia do ogrodu, w jego pd.-zach. części znajdował się prostokątny placyk, pośrodku którego ustawiono na podwyższeniu zegar słoneczny, a w czterech narożach – figurki dziewczynek przedstawiające pory roku. W skraju północnym stanęła Zima, w południowym Lato, we wschodnim Wiosna, a w zachodnim – Jesień. W części południowej placyku na ścianie ogrodzenia umieszczono płaskorzeźbiony plan Bydgoszczy. Autorem rzeźbiarskiego wystroju był miejscowy artysta Bronisław Kłobucki (1896-1944). W latach 1977-1979 w domku na terenie Ogrodu Botanicznego mieszkał Stanisław Horno-Popławski, który podarował mieszkańcom Bydgoszczy 14 rzeźb. Ustawione były przy głównej alejce ogrodu. W połowie lat 70. XX wieku podjęto decyzję o przeniesieniu wówczas Ogrodu Botanicznego IHAR (Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin) do Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku. Teren ulegał postępującej dewastacji - rozbito zegar słoneczny, rozkradziono rzeźby B. Kłobuckiego i S. Horno-Popławskiego. W 1995 roku Ogrodowi Botanicznemu nadano status kompleksowego pomnika przyrody, a w 1999 roku przekazano go Uniwersytetowi Kazimierza Wielkiego. Pod troskliwym okiem naukowców (ogród jest pracownią botaniki Instytutu Biologii Środowiska) odzyskuje swoją dawną świetność. Odtworzono zegar słoneczny, wykonano kopie dwóch rzeźb B. Kłobuckiego („Jesieni” i „Zimy” 2008/2009). W ogrodzie rośnie obecnie ponad 300 gatunków drzew i krzewów, w tym unikatowych i reliktowych. Gatunki obce pochodzą przede wszystkim z Azji i Ameryki Północnej. Spotkamy tutaj drzewa i krzewy z terenów śródziemnomorskich, w tym z Afryki Północnej. Połowę nasadzeń stanowią rośliny z Europy. Na terenie ogrodu rośnie 15 gatunków drzew i krzewów chronionych (m. in.: brzoza niska, brzoza karłowata, wawrzynek wilcze łyko, sosna limba, wisienka stepowa, kłokoczka południowa. Park od kwietnia do późnej jesieni jest dostępny dla publiczności głównym wejściem u zbiegu ul. Niemcewicza i pl. Weyssenhoffa, zimą od strony kompleksu Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Teraz możemy wybrać dwie wersje dalszego spaceru.
I – wychodząc głównym wejściem Ogrodu Botanicznego kierujemy się w stronę górującej nad tą częścią miasta kopułą bazyliki pw. św. Wincentego à Paulo. Szeroką aleją Ossolińskich, wytyczoną w 1903 r., obsadzoną kasztanowcami, kierujemy się do zbiegu z ul. Markwarta. Po lewej stronie zaglądamy w wąską ul. Szymanowskiego (8) ocienioną jarzębami szwedzkimi (aleja drzew jest pomnikiem przyrody).
Ciekawostka: Przy al. Ossolińskich znajduje się Dębowa Aleja Zasłużonych. Swoje drzewo mają tutaj między innymi: papież Jan Paweł II, malarz i grafik Leon Wyczółkowski, pisarz Tadeusz Nowakowski, kryptolog Marian Rejewski.
Przed nami zamknięty ulicami: Jagiellońską, Piotrowskiego i Markwarta park im. Wincentego Witosa (9) założony w latach 50. XX w. na miejscu ewangelickiej nekropolii (cmentarz upamiętnia obelisk z 2007 r.). Ozdobą parku jest stary drzewostan. Rośnie tu najokazalszy w mieście kasztanowiec o obwodzie 540 cm oraz rzadko spotykana katalpa zwyczajna o niezwykle efektownych liściach. Popiersie patrona (autorstwa Witolda Marciniaka) ustawiono w 1984 r. w południowej części parku.
II - Wracamy al. Mickiewicza do ul. Gdańskiej i teraz podejmujemy decyzję – kto lubi dalekie wędrówki może pieszo, kto woli przejażdżkę tramwajem, wybiera ten środek transportu – w kierunku Leśnego Parku Kultury i Wypoczynku w Myślęcinku (10). Od 1972 roku etapami tworzono, zaprojektowaną przez inżynierów Aleksandra Pietrzaka i Edwarda Bartmana, strefę rekreacyjno-parkową w północnej części miasta. Włączono ją w granice Bydgoszczy w 5 lat później. Obecnie jest to największy w Polsce park miejski zajmujący 830 ha. Ponad połowa powierzchni parku to las z sosnami, lipami, dębami, grabami i bukami. Teren przecinają ścieżki dla spacerowiczów, dla biegaczy, trasy rowerowe i dla rolkarzy i deskorolkarzy czy entuzjastów nordic-walking. Zimą czynna jest nartostrada z wyciągiem. Polany zachęcają do odpoczynku i do piknikowania. Urozmaicona rzeźba terenu zachęca do przejażdżek konnych (na terenie parku mieści się od 1982 r. ośrodek rekreacji konnej). We wschodniej części parku znajduje się od 1978 r. Ogród Fauny Polskiej, z wydzielonym mini-zoo, gdzie najmłodsi mogą z bliska podziwiać zwierzęta. W ogrodzie spotkamy m.in. żubry, daniele, rysie, wilki, kruki, orły, sokoły. W dolinie Strugi Myślęcińskiej, spiętrzonej w szereg kaskad, w 1983 r. stworzono rozległy 60 hektarowy Ogród Botaniczny. Podzielono go na strefy odpowiadające różnym klimatom, wydzielono alpinarium. Wytyczono ścieżki dydaktyczne, w tym specjalną trasę dla osób niewidomych. Przez park w Myślęcinku przebiegają trasy turystyczne m.in. szlak Brdy, szlak turystyczny im. S. Meysnera, tu rozpoczyna się szlak turystyczny im. Jeremiego Przybory.
Ciekawostka: Wioska Myślęcinek stanowiła od średniowiecza po II wojnę światową część szlacheckiego majątku. Od XVIII w. funkcjonował tu młyn i zajazd, w 1 połowie XIX w. powstała gorzelnia, przekształcona w 1861 r. w browar. Piwo myślęcińskie cieszyło się ogromną popularnością, przy browarze istniała restauracja. Browar zamknięto w 1945 r. Jej ceglane ruiny można jeszcze zobaczyć u zbiegu ulic Gdańskiej i Konnej.
W tak pięknych okolicznościach przyrody kończymy nasz „zielony spacer”. Z Myślęcinka tramwajem lub autobusem wygodnie wrócimy do centrum miasta.
Pokaż Zielona- Ogrody i Parki w Bydgoszczy na większej mapie
 Zielona Bydgoszcz (ulotka do pobrania) | [ ] | 735 kB |
