Wyspa Młyńska

Galeria Sztuki Nowoczesnej (Muzeum Okręgowe) --> wystawa stała w GSN 

Europejskie Centrum Pieniądza (Muzeum Okręgowe) --> wystawy stałe: Skarb z bydgoskiej katedry, Mennica bydgoska oraz Wyspa Młyńska - historia i nowoczesność 

Zbiory Archeologiczne (Muzeum Okręgowe) --> wystawy stałe: W grodzie Bydgosta oraz Bydgoszcz i region u zarania dziejów 

Dom Leona Wyczółkowskiego (Muzeum Okręgowe) --> wystawa stała: Twórczość Leona Wyczółkowskiego 

Przystań Bydgoszcz --> Rowery wodne w centrum 

 

 

 

Pośród zieleni na Wyspie Młyńskiej są także domy. Rozrzucone jakby nieco chaotycznie, prawie wszystkie stare, zabytkowe. To one decydują o szczególnym charakterze i nastroju Wyspy: dawne młyny, magazyny zbożowe, kaszarnie, spichrze. Tworzą niezwykły, historyczny krajobraz przemysłowy. Przestępując granicę Wyspy Młyńskiej mostem od ul. Niedźwiedzia, ze Starego Rynku, czy groblą z mostów przy ul. Focha tak jakbyśmy przekraczali granicę czasu ... 

Czas „najnowszy", który funkcjonalnie Wyspę Młyńską wspólnym wysiłkiem Miasta i środków europejskich, także tzw funduszu norweskiego ożywił do rangi najchętniej odwiedzanego zakątka miasta. Współczesna rewitalizacja Wyspy wpisała się dyskretnie m.in. nowocześnie zorganizowanymi muzeami, gastronomią, wodną komunikacją, rekreacją na trawie i na placu zabaw, ciągami spacerowymi przerzucanymi nowoczesnymi kładkami poza Wyspę, do innych centralnych części Bydgoszczy.

 

{youtube}riX5ePg5jgU{/youtube} 

 

 

 

Najdawniej, jeszcze zanim zaczęto na bydgoskiej Wyspie Młyńskiej bić monety dla polskiego króla były tu Młyn Kościelny wspominany jeszcze przed 1408 rokiem i duży Młyn Starościński z 1541 roku, i Łaźnia Miejska, i tartak. Jednak dopiero fabryka monet królewskich stała się prawdziwym wyróżnikiem Bydgoszczy na mapie Rzeczpospolitej Szlacheckiej.
„Wszem wobec i każdemu z osobna, a mianowicie starostom naszym i ich namiestnikom- poruczyliśmy rząd i dozór minice bydgoski..." i dalej : "Rozkazujemy przeto żeby nikt regalia w zakazywaniu tego, co nam należy, nie uzurpował i monetę bydgoską każdy brał jako niepodejrzaną". Tak stanowił król Zygmunt III Waza w 1614 r., kiedy Mennica Bydgoska obok krakowskiej dostarczała monet dla całej Rzeczypospolitej.

 

Była to potężna fabryka, która zajmowała całą wschodnią część dzisiejszej wyspy do Międzywodzia (wówczas były to aż 3 wyspy, które potem połączono). Mennica średniowieczna składała się z kilkunastu budynków różnej wielkości i wielu urządzeń. Przez całe wieki pomimo, że mennica niemal sąsiadowała z miastem, z rynkiem, czy z farą ze względu na specyfikę produkcji pozostawała ściśle odizolowana. Pomimo, że cała fabryka usytuowana była na wyspie to od wschodu, od strony miasta i od północy była dodatkowo otoczona murem a częściowo drewnianym, solidnym ogrodzeniem. Na Wyspę wjeżdżało się Bramą Menniczą jak do osobnego miasta ( brama usytuowana była za katedrą w okolicy dzisiejszego tzw. Białego Spichrza). Zaraz za Bramą Menniczą, już na Wyspie były usytuowane pierwsze budynki kompleksu fabrycznego o znaczeniu pośledniejszym, pomocniczym i magazynowym oraz kuźnia. W kuźni zwanej także klizarnią, bądź ślusarnią przygotowywano krążki na przyszłe monety. Tu także naprawiano uszkodzone narzędzia, robiono gwoździe, gwintowano śruby. Na poddaszu znajdowało się mieszkanie ślusarza a przed wejściem do kuźni był kamień z korbą do ostrzenia i stół do gwintowania śrub. Po upadku mennicy kuźnię zamieniono na dom młynarza (później zwany „starym domem młynarza"). Naprzeciw kuźni usytuowana była szachulcowa wozownia a dalej już przy brzegu Międzywodzia stała murowana stajnia. Te cztery budynki stanowiły jakby przedsionek właściwego kompleksu przemysłowego. Bardziej na południe w okolicy dzisiejszej Karczmy Młyńskiej i muzealnego Czerwonego Spichrza skoncentrowany był zasadniczy zespół menniczy. Najważniejszy był wark ze strzyglanią. Aż pięć kół warku napędzał nurt Międzywodzia. Wark był drewniany w konstrukcji zrębowej. W warku walcowano kruszec. W strzygalni, zwanej także krajalnią było 5 stanowisk do cięcia blachy, oraz ważono kruszce i metale.

 

 

 

Od frontu wark miał szereg podcieni. Obok warku najważniejsza była „Kamienica z pręgarnią". Tu następował finał produkcji monet. W dolnej części „kamienicy" bito monety, czyli pręgowano, a na poddaszu było aż 39 tygli do topienia srebra. W pręgarni były dwie małe i dwie duże prasy i pień w beczce do bicia monet. Relikty Kamienicy przetrwały w piwnicach obecnego budynku Mennica 4. Do południowego szczytu do Kamienicy przybudowana była szachulcowa kuchnia obsługująca wszystkich pracowników mennicy. Poza tymi najważniejszymi była jeszcze smelcarnia, bielarnia, popielarnia i weglarnia. W okolicy dzisiejszego mostu był „Dworek", najbardziej strzeżony i zwany także Skarbcem, w którym przechowywano zapasy kruszcu, stemple mennicze, a na górze znajdowało się mieszkanie wardejna, czyli zarządzającego mennicą.

 

Naprawdę spora fabryka. Jedna z większych, a może największa w XVIi XVIII-wiecznej Rzeczpospolitej. W tym czasie tylko pojedyncze domy w Bydgoszczy były murowane, bądź szachulcowe. Podczas gdy w mennicy nawet budynki o podrzędnej funkcji gospodarczej były masywne. W bydgoskiej Mennicy Królewskiej produkowano dużo różnych monet. Od masowych drobnych tzw. monet zdawkowych, popularnych „tymfów", „boratynek", poprzez talary, do monet i medali o dużej wartości kruszcowej i artystycznej. Jaka mniej więcej była skala produkcji mennicy bydgoskiej? Na owe czasy bardzo duża. Jeden mincerz dziennie przekuwał około 60 kilogramów srebra. Pracowało około 12- 15 mincerzy, a zatem dziennie przerabiano na monety w Bydgoszczy około 620-900 kilogramów srebra. Jednak jak to się miało do ilości monet i to przeważnie drobnych, do tego najczęściej niepełnowartościowych? Bardzo trudno powiedzieć. Dość stwierdzić, że „ boratynki" prawdziwie zalały Rzeczpospolitą i jej „okolice". W pewnym momencie wywołało to stanowcze protesty szlachty na sejmie, która wręcz zmierzała do zakazu produkcji drobnych monet. W okresie gdy trzeba było ratować skarbiec Królestwa za przyzwoleniem Sejmu zmniejszano proporcję kruszcu (srebra) w monetach .Monety stawały się jakby wartością materiałową mniej ekwiwalentną do siły nabywczej. Tak było z „boratynkami", czy „tymfami". Gdy bracia Tymfowie, dzierżawcy bydgoskiej mennicy przesadzili w umniejszaniu zawartości srebra w monetach to spotkała ich banicja, ale pozostało powiedzenie „dobry żart jest tymfa wart" ,

 

WYSPA MŁYŃSKA - początek KANAŁU BYDGOSKIEGO

W XVIII wieku Bydgoszcz nie była w najlepszej kondycji gospodarczej. Po zarazach, przemarszach wojsk nastąpił bardzo poważny regres gospodarczy. Miasto prawie upadło. Także dawne budynki mennicze albo rozebrano, albo kiepsko użytkowane popadały w ruinę. Nowe lepsze czasy dla Wyspy Młyńskiej nadeszły z chwilą rozpoczęcia inwestycji niezwykłej, europejskiej, na ogromną skalę. Król Fryderyk II Pruski zaraz po zajęciu Bydgoszczy w I rozbiorze Polski w 1772 roku podjął realizację śmiałych pomysłów inżynierów jeszcze naszego ostatniego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego połączenia naturalnych arterii wodnych Wschodu i Zachodu Europy. Rozpoczęła się budowa Kanału Bydgoskiego. Odtąd Wyspa stała się centrum Młynów Królewskich, związanych z aprowizacją pruskiej armii, a sąsiednia I Śluza Miejska otwierała ówczesną "autostradę" (ze względu na wagę gospodarczą porównanie naprawdę bez żadnej przesady) tyle że wodną do zachodniej Europy. Prace przy budowie Kanału rozpoczęto w 1774 roku,właśnie od przebudowy systemu wodnego w obrębie zakola Brdy i Wyspy Młyńskiej. Wówczas szerokie dotąd koryto Brdy Górnej zwężono, uregulowano i przecięto tzw. Śluzą Miejską. Dalej na północ Brda łączyła się przez Śluzę Miejską z Kanałem Bydgoskim, który biegł w kierunku zachodnim do Noteci, Odry, Berlina, Bremy, Hamburga, Amsterdamu...

W okresie budowy pierwszego miejskiego odcinka Kanału Bydgoskiego, wykonano groblę prowadzącą z Wyspy Młyńskiej do obecnych mostów przy ul. Focha. Także wtedy zapewne posadzono na grobli szpalery młodziutkich drzewek, które dziś po ponad dwustu latach tworzą niezwykły zielony tunel w samym środku miasta. Wtedy też powstał trzeci bardzo ważny wjazd na Wyspę od strony Rynku na przedłużeniu ul. Niedźwiedzia tzw. Most Młyński wybudowano ok.1791 roku, a obecny mniej więcej powtarza jego usytuowanie. Już nie było potrzeby izolować Wyspy od miasta. W 1789 roku po drugiej stronie Wyspy Młyńskiej wybudowano potężne Spichrze Królewskie. Spłonęły podczas wkroczenia Armii Czerwonej do Bydgoszczy w styczniu 1945 roku ale dały za to miejsce dzisiejszej Operze Nova.

Gdy wzniesiono Spichrze Królewskie należało je związać z Wyspą Młyńską gdzie były młyny i inne urządzenia przemysłowe. W tym celu także ok. 1789 roku wybudowano Most Magazynowy nieraz zwany Prowiantowym, który współcześnie w ramach rewitalizacji powtórzyła współczesna kładka piesza łącząca Stare Miasto z Operą Novą. Wtedy też powstała droga do Mostu Magazynowego. Brukowany odcinek zachował się do dzisiaj obok tzw Białego Spichrza wybudowanego w 1789 roku. Najprawdopodobniej jeszcze w 1772 roku wzniesiono Nowy Dom Młynarza, mały parterowy budyneczek (obecnie budynek Mennica 8). Jeszcze w XVIII wieku wybudowano obok znacznie obszerniejszy budynek administracyjny ( obecny budynek Mennica 6 ). Do XVIII wieku duże przestrzenie w centrum Wyspy Młyńskiej nadal użytkowane były jako Ogrody Mieszczan ale jak się zdaje, nie były to jakieś starannie utrzymane sady, czy ogrody ale raczej zwykłe łąki. Budowa Kanału Bydgoskiego i związanych z nim portu przeładunkowego i Portu Drzewnego oraz kompleksu Młynów Królewskich w końcu XVIII wieku były inwestycją na niespotykaną ówczesną skalę. Bydgoszcz zaczęła się stawać nowoczesnym miastem przemysłowym i handlowym.

WYSPA MŁYŃSKA- wiek pary